دی اکسیدکربن سال‌هاست که در اطفاء حریق ناشی از مایعات قابل اشتعال ، حریق ناشی از گازها و تجهیزات الکتریکی و به میزان کمتر در دیگر انواع حریق بکار می رود. دی اکسیدکربن بطور موثر حریق را در اکثر موارد مهار نموده و حدودیت‌های عملی ، بیشتر در روش بکارگیری و یا نوع حریق می باشد. از این ماده با توجه به خصوصیات عایقی آن جهت اطفاء حریق تجهیزات الکتریکی استفاده فراوانی می شود. دی اکسیدکربن گازی است بی رنگ، بی بو و خنثی که دارای خواص متعددی است که آنرا برای کاربری بعنوان ماده خاموش کننده حریق مناسب می سازد.
این گاز قابل سوختن نیست و با اکثر مواد واکنش نمی دهد. همچنین از آنجا که دی اکسیدکربن بصورت گاز در هوا منتشر می شود می تواند به تمامی قسمتهای ناحیه حریق نفوذ پیدا کرده و عمل اطفاء را انجام دهد . بعنوان یک گاز و یا بعنوان یخ خشک ، هادی الکتریسیته نیست و هیچگونه اثری از خود باقی نمی گذارد لذا فرآیند تمیز کردن بعد از مصر ف را ندارد این گاز برای مدت های طولانی فاسد نمی شود.
با حذف دی اکسید کربن از محیط ، احتمال بروز حریق مجدد وجود دارد . بهمین دلیل لازم است گاز دی اکسید کربن برای مدتی درفضا برای جلوگیری از حریق مجدد وجود داشته باشد. گاز دی اکسید کربن بصورت مایع در سیلندرها یا در تانکهای تحت فشار ذخیره می شود. مقدار گاز دی اکسید کربن می بایستی در حدود ۰٫۵ تا۲ کیلوگرم برای هر مترمکعب ازحجم مورد حفاظت باشد . فشار گاز دی اکسید کربن در حدود ۵۰ تا ۶۰ بار بوده و زمان عملکرد سیستم حفاظت ازآتش با گاز دی اکسید کربن ۰٫۵ تا ۳ دقیقه می‌باشد. این گاز مناسب برای فضای بسته و برای کنترل ساختمان است.
ویژگیهای گاز دی اکسیدکربن به تفصیل در زیر شرح داده می‌شود.
خصوصیات اطفایی گاز دی اکسیدکربن
دی اکسیدکربن بعنوان یک ماده خاموش کننده حریق با توجه به دو خصوصیت اطفایی باعث مهارکردن و در نتیجه خاموش کردن حریق میگردد.
· خفه کردن حریق
· سردکردن حریق
· خاموش کردن از طریق خفه کردن
دی اکسیدکربن از طریق کاهش میزان اکسیژن در فضا به گونه ای که برای ادامه حریق حداقل اکسیژن مورد نیاز باقی نماند، عمل می کند. در هر آتش سوزی، در اثر اکسیداسیون سریع یک ماده قابل سوختن ، حرارت بوجود می‌آید. مقداری از این حرارت سبب افزودن درجه حرارت مواد آتش شده در حالیکه بخش عمده حرارت از طریق تشعشع از بین می رود بخصوص زمانیکه قسمت سطحی مواد در حال سوختن باشد . اگرحجم اتمسفری که اکسیژن را برای حریق مهیا می سازد، از طریق بخار دی اکسیدکربن رقیق شود ، سرعت تشکیل حرارت نیز کاهش می یابد تا اینکه این حرارت به پایین تر از حد میزان قابل اشتعال برسد. زمانیکه درجه حرارت ماده در حال اشتعال به پایین تر از درجه حرارت اشتعال رسید، سرعت آتش کم شده و در اثر کمبود اکسیژن در آن محیط آتش کاملاً خاموش و یا خفه می شود.
خاموش کردن از طریق خنک کردن
سرعت خنک کردن دی اکسیدکربن زمانیکه مستقیماً بر روی ماده در حال سوختن پاشیده می شود کاملاً مشهود است. هنگامیکه مقادیر متنابهی دی اکسیدکربن بکار برده شود، این گاز سریعاً تمام سطوح در حال سوختن ماده مشتعل را می پوشاند. لذا زمانیکه تخلیه دی اکسیدکربن کامل می شود و هوا مجدداً با سطح ماده در تماس قرار می گیرد، از حریق مجدد جلوگیری بعمل می آید . وجود ذرات خشک یخی در بخار ناشی از تخلیه به سردکردن سطح ماده در حال سوختن کمک میکند.
خصوصیت ترمودینامیک گاز دی اکسیدکربن
در شرایط معمولی دی اکسیدکربن یک گاز است ، ولی به آسانی در اثر فشار و سرد کردن مایع می شود و با افزایش فشار و برودت به حالت جامد در می آید.
دردرجه حرارت بین- ۵۷ درجه سانتیگراد و درجه حرارت بحرانی -۳۱ درجه سانتیگراد می تواند درحالت گاز یا مایع در ظروف مخصوص نگهداری شود . میزان فشار تا زمانیکه حالت گازی یا مایع وجود داشته باشد ، به درجه حرارت بستگی دارد . وقتی که درجه حرارت و فشار افزایش می یابد چگالی فاز بخار زیاد شده در حالیکه چگالی گاز مایع کاهش می یابد . در درجه حرارت -۳۱ درجه سانتیگراد چگالی بخار برابر با چگالی مایع می شود و حالت مشخصه احتراق بین این دو حالت از بین می رود. در بالاتر از درجه حرارت بحرانی دی اکسید کربن تحت فشار بالا فقط بصورت گازی با خصوصیات مابین حالت گازی و مایع وجود دارد. زمانیکه درجه حرارت کاهش می یابد و به -۵۷ درجه می رسد، دی اکسیدکربن ممکن است بصورت گاز، مایع و جامد و در شرایط تساوی از PSI سانتیگراد در فشار ۷۵هر سه مورد باشد که برای بیان این حالت اصطلاح نقطه سه گانه را بکار می برند . در فشارهای پایین تر از نقطه سه گانه، بسته به دمای ماده، دی اکسیدکربن تنها می‌تواند گاز و جامد باشد. اگر فشار دی اکسیدکربن کاهش بخشی از آن به سرعت تبدیل به بخار م ی شود در حالیکه مقدار باقیمانده تبدیل به ذرات برفی PSI یابد، درفشار ۶۰یا یخ خشک در درجه حرارت نزدیک به-۵۶ درجه سانتیگراد خواهد شد. با کاهش بیشتر فشار تا حد فشار اتمسفر درجه حرارت یخ خشک به مقدار نرمال خود یعنی -۷۹ درجه سانتیگراد می‌رسد. همین عمل هنگام تخلیه مایع دی اکسیدکربن به اتمسفر روی می دهد. قسمت اعظم مایع به بخار تبدیل شده (با افزایش قابل ملاحظه حجم) و بقیه به ذرات یخ خشک با درجه حرارت -۷۹ درجه سانتیگراد تبدیل می‌شود.
چگالی بخار گاز دی اکسیدکربن
دی اکسیدکربن دارای چگا لی حدود ۱/۵برابر چگالی هوا ، در درجه حرارت یکسان است . در حالت سرد این گازدارای چگالی بیشتری است که این امر به توانایی ماده جهت جایگزینی هوا برروی سطح در حال سوختن و نگهداری هوای خفه کننده بر روی حریق منجر می شود. از آنجائیکه هرگونه مخلوط هوا و دی اکسیدکربن در یک درجه حرارت مشخص سنگین تر از هواست، اتمسفری که دارای بالاترین غلظت دی اکسیدکربن باشد ، به پایین ترین سطح نزول کرده ، در حالیکه هوای دارای غلظت پایین تر در سطوح بالایی باقی می ماند.
مسمومیت ناشی از گاز دی اکسیدکربن
اگر چه میزان سمی بودن دی اکسیدکربن کم است ولی به هر حال در غلظت‌های بالا می تواند ایجاد بی هوشی و مرگ نماید.غلظت ۸ تا ۱۰ درصد از آن در هوا میزانی است که اکثر افراد می توانند آنرا بدون از دست دادن هوشیاری درعرض چند دقیقه تحمل کنند و تنفس غلظت بالاتر از حد یادشده می تواند باعث بیهوشی آنی افراد شود.
سیلندرهای دی اکسیدکربن
سیلندرهای دی اکسیدکربن به دو دسته پرفشار و کم فشار تقسیم می شوند. در سیلندرهای پرفشار دی اکسیدکربن در محفظه فشار در دمای اتمسفر ذخیره می شود. دردمای ۲۱ درجه سانتیگراد فشار این نوع سیلندر ۵۸/۶ بار است . در سیلندرهای کم فشار دی اکسیدکربن درمحفظه های فشار در دمای کنترل شده پایین) -۱۸ درجه سانتیگراد ) ذخیره می‌شود.
در ۱۸ – درجه سانتیگراد فشار این نوع سیلندرها ۲۰/۷ بار است.
در سیلندرهای پرفشار مساحت کمتری جهت ذخیره دی اکسیدکربن مورد نیاز بوده و علاوه بر آن نیاز ی به نگهداری دی اکسیدکربن در دمای پایین و استفاده از چیلر و تجهیزات خنک کننده نمی باشد.
