اسپرینکلر

اسپرینکلرها سیستم هایی هستند که در داخل لوله ی آنها سیالی با فشار ذخیره شده که در صورت نیاز می تواند با آزاد شدن پایانه های آن و برداشته شدن فشار در انتهای آنها با توجه به اختلاف فشار سیال داخل خط لوله و فشار اتمسفر به تخلیه سیال با سرعت بالا در داخل لوله در محیط منجر شود.

اسپرینکلر ها دارای مصارف مختلفی میباشند :

1-آبیاری و کشاورزی
2-آتش نشانی و اطفای حریق
3-خنک کننده های اضطراری و مقطعی

که در این مقاله ما به انواع به کار رفته در سیستم های آتش نشانی و اطفای حریق آن میپردازیم.
اهمیت و کاربرد :
با توجه به اینکه اسپرینکلرها یک سیستم نسبتا ساده هستند که در سیستم لوله کشی اطفای حریق کاربرد دارند تاثیر بسیار چشمگیری در آمار تلفات و خسارات مالی داشته اند . بطوریکه در 99 درصد حریق های صورت گرفته در محیط های دارای سیستم اطفای حریق توسط اسپرینکلر ها خسارات سنگین مالی و تلفات جانی وجود نداشته از طرفی در 37 درصد از حریق ها با روشن شدن یک سیستم اطفای حریق خودکار و 56 درصد با فعال شدن حداکثر سه سیستم اطفای حریق خودکار مهار شده است .

اساس کار:

اساس کار اسپرینکلر های خودکار انبساط مایع داخل حباب بکار رفته در اسپرینکلر ها میباشد به این صورت که داخل حباب شیشه ای اسپرینکلر ها دو فاز مایع (معمولا الکل) و بخار مایع وجود دارد.معمولا فاز گازی داخل حباب شیشه ای نسبت به فاز مایع آن بسیار کوچک تر میباشد .بر اثر افزایش دمای اطراف حباب شیشه ای و در نتیجه افزایش دمای دو فاز داخل حباب مایع و گاز میل به انبساط پیدا میکنند ولی از آنجایی که فضای حباب محدود است و مایعات تراکم ناپذیرند(در حالی که گاز ها تراکم پذیرند) با افزایش دما مایع داخل حباب انبساط و در اثر فشار ناشی از آن فاز بخار کوچک تر وفشار داخلی حباب شیشه ای بیشتر میشود و سهم بیشتر حجم داخل حباب را مایع در اختیار میگیرد تا جایی که دما به حداکثر مقدار تعریف شده ی آن میرسد و فاز گاز به اندازه ای کوچک و متراکم میشود که فشار ناشی از مایع و فاز گاز قابل تحمل برای حباب شیشه ای نیست و حباب میشکند. بر اثر شکست حباب سوپاپ در انتهای حباب شیشه ای آزاد میشود و با آزاد شدن سوپاپ و اختلاف فشار سیال داخل لوله و هوای آزاد سیال با سرعت زیادی از سوپاپ خارج و با برخورد به دیفلکتور ( پخش کننده) یک محیط دایره ای شکل را از قطرات با سرعت بالای آب تشکیل میدهد که سبب مهار اشتعال در ابتدایی ترین لحظات تشکیل آتش میشود.
همانطور در اساس کار اسپرینکلر گفته شد با توجه به حجم فاز گازی موجود در اسپرینکلر دمای بحرانی و یا حداکثر دمای قابل تحمل اسپرینکلر ها تعریف میشود یعنی هرچه حجم گاز داخل حباب بزرگ تر باشد آزادی بیشتری برای انبساط در اختیار مایع میگذارد .

اسپرینکلر ها با توجه به بازه ی دمای کارکردشان با رنگ های مختلفی پر میشوند و به دسته بندی های زیر تقسیم میشوند :

1-معمولی (با رنگ نارنجی )
2-خانگی (با رنگ قرمز )
3-دما بالا (با رنگ های زرد و سبز)
4-فوق دما بالا (با رنگ های آبی و بنفش)

قوانین و مقررات استفاده ازسیستم های اتفای حریق اسپرینکلری :

به ترتیب زیر میباشند :
• تشخیص نوع خطر
• بررسی ساختمان
• بررسی منابع آب مورد نیاز سیستم
• تشخیص و انتخاب سیستم
• تعیین اسپرینکلر مورد نیاز
• انتخاب لوله مناسب
• انتخاب بست و گیره های مناسب برای نصب لوله ها
• تعیین تجهیزات جانبی مورد نیاز
• محاسبات هیدرولیکی
• تهیه نقشه و ذکر جزئیات و نکات مهم
1-تشخیص نوع خطر:
بررسی و کلاس بندی کردن هر طبقه با توجه به احتمال ایجاد آتش و مواد سوختنی مربوطه

2-بررسی ساختمان:
نوع مصالح بکار رفته و مقاومت دیوار ها در برابر حریق و ارتفاع سقف و فاصله دیوار ها و محل قرار گیری مسدود کننده ها میتواند به کمک طراح در محل قرار گیری اسپرینکلر ها و ولوله کشی کمک کند

3-بررسی منابع آب مورد نیاز :
مهم ترین بحث در اتفای حریق و آتش نشانی آبرسانی با دبی و فشار مناسب با محاسبات هیدرولیکی دقیق میباشد که با توجه به مساحت کل و افت فشار استاتیکی و دینامیکی و تعداد اسپرینکلر های بکار رفته میتوان مناسب ترین پمپ را تهیه کرد.

4-تشخیص و انتخاب سیستم:
با توجه به نوع کاربری محیط ایمن شده میبایست یکی از چهار نوع سیستم لوله کشی و اسپرینکلر را انتخاب و بکار گرفت
الف-سیستم لوله تر :
در این نوع سیستم آب با فشار دقیقا در پشت اسپرینکلر ها قرار دارد و درصورت باز شدن هر اسپرینکلر بلافاصله آب پر فشار داخل خط لوله با سرعت بالا شروع به بارش میکند .از مزایای این نوع سیستم نصب و تعمیر و نگه داری ساده آن میباشد .
ب-سیستم لوله خشک :
در این سیستم بدلیل حساسیت محیط نسبت به آب و عوارض ناشی از احتمال نشت آب در محیط مانند انبار های شکر ویا در محیط های سرد که احتمال یخ زدگی آب درون لوله ها میرود از سیستم های لوله خشک استفاده میشود به اینصورت که در داخل سیستم لوله کشی اسپرینکلر ها گاز نیتروژن تحت فشار قرار میگیرد و بلافاصله با باز شدن هر اسپرینکلر هوا در مدت زمان کوتاهی خارج میشود تا آب به اسپرینکلر برسد. از معایب این سیستم نسبت به مدل قبلی تاخیر در پاشش آب میباشد.
ج-اسپرینکلر سیستم جریان آزاد:
سیستم اطفا حریق خودکار جریان آزاد که از آن بعنوان روش نیمه خودکار نیز یاد میشود از تعدادی افشانه با دهانه باز تشکیل شده که هنگام حریق شیر اصلی بطور دستی و یا خودکار باز میشود .
د-اسپرینکلر با سیستم نیمه آزاد :
این سیستم نیز نظیر مدل قبلی آن میباشد با این تفاوت که با استفاده از اسپرینکلر خودکار با باز شدن شیر اصلی فقط از اسپرینکلر هایی که حریق را تشخیص داده و شکسته شده اند آب خارج میشود.

5- تشخیص و انتخاب سیستم :
همانطور که گفته شد اسپرینکلر ها با توجه به محیط بکار گیری آنها در بازه های دمایی مختلف با رنگ های مختلفی ساخته میشوند که باید با توجه به میانگین دمای محیط و محل قرار گیری اسپرینکلر خود را انتخاب کنیم.
از طرفی نحوه قرار گیری اسپرینکلر ها نیز با توجه به محل قرار گیری آنها به دسته های:

الف-رو به بالا
ب-آویزان (رو به پایین )
ج-دیواری

دسته بندی میشوند.


6-انتخاب لوله مناسب :
در بازار سه دسته لوله پلاستیکی و فولادی و مسی وجود دارد که بیشترین استفاده بدلایل اقتصادی و مقاومت حرارتی (درصورت قرار گرفتن در دمای اشتعال حدود 850 درجه) لوله های فولادی میباشد .

7-محاسبات هیدرولیکی :
این بخش یکی از مهمترین بخش ها بمنظور انتخاب سایز لوله ها و قدرت پمپ با توجه به حداکثر دبی خروجی از دورترین اسپرینکلر ها میباشد .
معمولا با توجه به اینکه اینگونه محاسبات پیچیده و طولانی میباشد نرم افزار هایی در این زمینه طراحی شده اند که بمنظور سهولت و دقت میتوان از آنها استفاده کرد.

8-تهیه نقشه و ذکر جزیات و نکات مهم :
ارائه نقشه های دقیق که شامل محل نصب تجهیزات سیستم (نظیر لوله ها و شیر ها وبسط ها و ...) و ذکر اطلاعات مفید در آنها میباشد. به نصاب سیستم کمک میکند تا درک بهتر و روشن تری از سیستم پیدا کند و سیستم مطابق نظر طراح اجرا میشود.

خطا و موارد ممانعت :

سیستم های اسپرینکلری دارای دقت بالایی میباشد به طوری که شکست اتفاقی در آنها به ازای هر 16000000 اسپرینکلر نصب شده یکی میباشد که این عدد در مقایسه با احتمال نشت آب توسط لوله های آب داخلی بسیار اندک میباشد .
استفاده از سیستم پاشش آب یا فوم که یکی از متداول ترین روش های اطفای حریق میباشد و در بالا به توضیح آن پرداختیم اگر چه بسیار موثر و کارآمد میباشد و از تلفات جانی و مالی به شدت جلوگیری میکند ولی بعضا به دلیل صدمه زدن شدید و غیر قابل جبران پاشش آب بر روی سیستم های الکترونیکی و دیتا بیس ها و منابع اطلاعاتی نمیتوان از اسپرینکلر های پاشش آب یا فوم استفاده کرد و بایستی از روش های خفه کردن آتش در محیط های بسته با استفاده از گاز های هالوژن دار استفاده کرد.